Một trong những ký ức đáng nhớ nhất với người xem World Cup hiện đại không phải bàn thắng ngoạn mục hay sai lầm ngớ ngẩn của trọng tài, mà là khoảnh khắc luật fair-play – thứ tưởng chừng mang tính đạo đức hơn kỹ thuật – quyết định ai được bước tiếp. Ở bảng H World Cup 2018, tuyển Nhật Bản và Senegal khép lại vòng bảng với mọi chỉ số chính ngang bằng: cùng 4 điểm, hiệu số 0, cùng 4 bàn thắng và đối đầu hòa 2-2. Từ khoảnh khắc đó, “luật fair-play” trở thành chiếc kéo cắt tấm vé đi tiếp, và Senegal là đội phải nuốt cay đắng.
Luật fair-play là gì và vì sao nó lại được dùng để phân hạng?
Trong bóng đá hiện đại, khái niệm fair play (chơi đẹp) tồn tại ở hai tầng: triết lý trận đấu và luật phân hạng. FIFA và các ban tổ chức sử dụng “luật fair-play” như tiêu chí phụ để xếp hạng khi các chỉ số chính không phân định được thứ hạng giữa các đội. Đây không phải là một trong 17 điều luật cơ bản của IFAB, mà là một quy định phụ được quy chuẩn trong điều lệ giải đấu (như World Cup, Asian Cup).
Nguyên tắc cơ bản: đội nào phạm lỗi kém kỷ luật hơn (tức nhận nhiều thẻ phạt hơn) sẽ bị trừ điểm fair-play tương ứng; đội có điểm fair-play cao hơn (bị trừ ít điểm hơn) sẽ xếp trên.
Cầu thủ nhận thẻ vàng, minh họa tác động của thẻ phạt đến điểm fair-play tại World Cup 2018
Cách tính điểm fair-play theo quy định gần đây của FIFA
Hệ thống điểm fair-play vận hành theo cơ chế “điểm trừ” trên tổng số thẻ mà đội nhận được trong vòng bảng. Các mức trừ phổ biến như sau:
- Thẻ vàng: −1 điểm
- Thẻ đỏ gián tiếp (hai thẻ vàng dẫn đến đỏ): −3 điểm
- Thẻ đỏ trực tiếp: −4 điểm
- Thẻ vàng sau đó thẻ đỏ trực tiếp cùng trận: −5 điểm
Lưu ý quan trọng: trong một trận, một cầu thủ chỉ chịu một mức trừ áp dụng cho hành vi của mình (không cộng trừ chồng chéo). Ví dụ: nếu một cầu thủ nhận hai thẻ vàng dẫn tới thẻ đỏ, đội bị trừ −3 chứ không phải −1 rồi cộng thêm −3.
Sơ đồ minh họa hệ thống trừ điểm fair-play theo số lượng và loại thẻ phạt
Trường hợp thực tế: Nhật Bản và Senegal tại World Cup 2018
Bảng H 2018 khép lại với một chiếc nhẫn thắt cổ: cả Nhật Bản lẫn Senegal đều có 4 điểm, hiệu số 0, cùng 4 bàn thắng, và trận đối đầu giữa họ hòa 2-2. Khi xét tiêu chí phụ theo thứ tự (điểm, hiệu số, bàn thắng, đối đầu) vẫn chưa phân định được, ban tổ chức quay sang tiêu chí fair-play.
Kết quả kiểm đếm thẻ phạt là mấu chốt:
- Nhật Bản: nhận 4 thẻ vàng → tổng điểm fair-play −4
- Senegal: nhận 6 thẻ vàng → tổng điểm fair-play −6
Với −4 so với −6, Nhật Bản nghiễm nhiên giành quyền đi tiếp vào vòng 1/8, còn Senegal trở thành nạn nhân đầu tiên trong lịch sử World Cup bị loại do tiêu chí fair-play. HLV Aliou Cissé của Senegal khi ấy đành nén lời: “Đây là luật chơi, và chúng tôi phải tôn trọng nó.”
Tại sao fair-play lại có sức nặng chiến lược?
Nhiều người cho rằng fair-play chỉ là chế tài tinh thần, nhưng thực tế nó buộc các HLV và cầu thủ phải cân đo giữa lợi ích tấn công và rủi ro nhận thẻ. Trong những giải đấu ngắn ngày, một chiếc thẻ vàng vô duyên có thể tích lũy thành bất lợi đại cục. Do vậy, quản trị cảm xúc, kiểm soát phạm lỗi và kỷ luật tập thể đều trở thành phần của chiến lược cạnh tranh.
Ngoài ra, nếu fair-play vẫn không phân định được (rất hiếm), phương án cuối cùng của ban tổ chức là bốc thăm – phương án may rủi không ai mong muốn.
FAQ – Những thắc mắc thường gặp
- Luật fair-play có áp dụng ở mọi giải không? Không nhất thiết. Việc dùng fair-play làm tiêu chí phụ phụ thuộc điều lệ từng giải. Ví dụ UEFA có quy tắc ưu tiên kết quả đối đầu, trong khi một số giải khác có thể ưu tiên hiệu số hay bàn thắng.
- Hành động đẹp như đá bóng ra ngoài để sơ cứu có được điểm cộng fair-play không? Không. Hệ thống tính điểm fair-play dùng để trừ theo số thẻ phạt (hành vi tiêu cực). FIFA vẫn có các giải thưởng riêng để vinh danh hành động fair-play.
- Có thể hai đội vẫn bằng nhau cả về fair-play không? Có, tuy rất hiếm. Khi đó ban tổ chức có thể bốc thăm để xác định đội đi tiếp.
Kết luận: Bài học cho các đội tuyển và NHM
Sự cố Senegal – Nhật Bản 2018 là lời nhắc nhở lạnh lùng rằng trong bóng đá hiện đại, kỷ luật đôi khi quyết định số phận nhiều hơn vẻ đẹp của một bàn thắng. Với những ai yêu bóng đá, đó vừa là nỗi buồn, vừa là bài học: ngoài kỹ năng và chiến thuật, quản lý cảm xúc, hạn chế thẻ phạt và tôn trọng luật chơi là phần không thể thiếu để tiến sâu ở các giải lớn.
Bạn nghĩ sao về trường hợp này và liệu fair-play có phải là tiêu chí công bằng? Hãy để lại ý kiến bên dưới và cùng thảo luận.
Tài liệu tham khảo: Quy định phân hạng của FIFA/IFAB và ví dụ thực tế World Cup 2018.
